Τις βραδυνές ώρες, με καθαρό ουρανό κοιτάζοντας τα αστέρια, σου προκαλείται ένα αίσθημα απορίας:
"Άραγε ο ανθρώπινος πολιτισμός χάνεται στην απεραντοσύνη του σύμπαντος που μέσα στους αιώνες προσπαθούμε να κατανοήσουμε;"
"Θα μπορούσαμε να είμαστε ενδεχομένως η μόνη μορφή ζωής;"
"Ο γαλαξίας μας θα έπρεπε να έχει αφθονία σε πολιτισμούς αλλά που είναι;"
Αυτές τις απορίες προσπαθεί να απαντήσει το παράδοξο του Φέρμι, το οποίο αναπτύχθηκε από τον φυσικό Ενρίκο Φέρμι σχετικά με την πλήρη απουσία στοιχείων για την ύπαρξη εξωγήινων πολιτισμών, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν δισεκατομμύρια πλανήτες μόνο στον Γαλαξία όπου βρίσκεται η Γη. Έχουν υπάρξει πολλές προσπάθεις για την εξήγηση του παραδόξου,οι οποίες κυμαίνονται από την εκτίμηση πως οι νοήμονες εξωγήινοι πολιτισμοί είναι εξαιρετικά σπάνιοι έως την πεποίθηση πως οι τεράστιες αποστάσεις αποτελούν μεγάλο εμπόδιο στην επαφή, όπως επίσης το ότι δεν υπάρχουν άλλοι νοήμονες πολιτισμοί έως το ότι είναι ήδη στην Γη αλλά περνούν απαρατήρητοι!!!
Ιστορία
Η ανάπτυξη του παραδόξου ξεκίνησε το 1950 κατά την διάρκεια διαλείμματος για μεσημεριανό γεύμα μεταξύ του Φέρμι και των συναδέλφων του στο παρατηρητήριο του Λος Άλαμος στις ΗΠΑ, δηλαδή πως οι εξωγήινοι (αν υπάρχουν) αποφεύγουν την επικοινωνία και περιορίζονται στην παρατήρηση, εκτιμώντας πως η ανθρωπότητα δεν είναι έτοιμη ακόμα ώστε τα ανώτερα εξωγήινα είδη να επικοινωνήσουν μαζί μας.
Βασικά σημεία
Τα βασικά σημεία του παραδόξου όπως τέθηκαν από τον Ενρίκο Φέρμι και αναπτύχθηκαν μετέπειτα από τον Μάικλ Χ. Χαρτ είναι τα παρακάτω:
Υπάρχουν δισεκατομμύρια αστέρων στον Γαλαξία τα οποία είναι παρόμοια με τον Ήλιο και πολλά από αυτά είναι παλαιότερα και από την Γη.
Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα κάποια από τα άστρα αυτά να διαθέτουν πλανήτες παρόμοιους με την Γη, και αφού η Γη φιλοξενεί ήδη ζωή, κάποιοι από αυτούς τους πλανήτες θα αναπτύξουν νοήμονα ζωή.
Κάποιοι από αυτούς τους πολιτισμούς μπορεί να αναπτύξουν ικανότητες διαστρικού ταξιδιού, ένα βήμα το οποίο η Γη μόλις τώρα εξερευνά.
Ακόμα και με την αργή πρόοδο που σημειώνει η έρευνα ως προς τα διαστρικά ταξίδια, ο Γαλαξίας θα μπορούσε να εξερευνηθεί ολοκληρωτικά εντός ελάχιστων εκατομμυρίων ετών.
Ανάλυση του παραδόξου του Φέρμι
Η πρώτη πρόταση του παραδόξου του Φέρμι περιγράφει τους πολυάριθμους αστέρες, καθώς εκτιμάται πως υπάρχουν 200-400 δισεκατομμύρια αστέρες μόνο στον Γαλαξία στον οποίο βρίσκεται η Γη και 70 εξάκις εκατομμύρια στο παρατηρήσιμο σύμπαν. Ακόμα και εάν η νοήμων ζωή εμφανίζεται σε ένα μικρο ποσοστό πλανητών γύρω από αυτά τα άστρα, ο αριθμός αυτός είναι αρκετός έτσι ώστε να υπάρχουν πολλοί ζώντες νοήμονες πολιτισμοί. Η υπόθεση αυτή βασίζεται στην αρχή της μετριότητας βάσει της οποίας η Γη αποτελεί έναν τυπικό πλανήτη.
Η δεύτερη πρόταση έχει να κάνει με τις πιθανότητες οι νοήμονες πολιτισμοί να αποικίσουν νέα περιβάλλοντα, όπως το ηλιακό σύστημα του άστρου τους και στη συνεχεια γειτονικά ηλιακά συστήματα.
Το παράδοξο του Φέρμι μπορεί να ερωτηθεί με 2 τρόπους.
Ο πρώτος είναι: "Γιατί δεν έχουν ανευρεθεί εξωγήινοι ή ίχνη τους εδώ στην Γη ή στο Ηλιακό μας σύστημα ;
Εάν τα διαστρικά ταξίδια είναι εφικτά, τότε ακόμα και με σχετικά αργές ταχύτητες παρόμοιες με τις δυνατότητες της τρέχουσας γήινης τεχνολογίας θα χρειαζόταν από 5 έως 50 εκατομμύρια χρόνια για να αποικιθεί ολόκληρος ο Γαλαξίας. Το χρονικό αυτό διάστημα είναι μικρό σε σχέση με την γεωλογική κλίμακα και ασήμαντο στην κοσμολογική. Ακόμα και αν θεωρηθεί πως ο αποικισμός είναι ανεπιθύμητος ή μη πρακτικός για όλους τους εξωγήινους πολιτισμούς, η εξερεύνηση του Γαλαξία σε μεγάλη κλίμακα θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω αυτοματοποιημένων probes, τα οποία θεωρητικά θα αφήσουν τα ίχνη τους σε διάφορα σημεία του Ηλιακού Συστήματος, όπως παλαιάς τεχνολογίας συσκευές ή δραστηριότητες εξόρυξης μεταλλευμάτων από αστεροειδείς, όμως δεν έχει παρατηρηθεί καμία τέτοια δραστηριότητα.
Ο δεύτερος είναι: "Γιατί δεν βλέπουμε καθόλου σημάδια νοήμονος ζωής αλλού στο σύμπαν;".
Το ερώτημα αυτό δεν υποθέτει πως τα διαστρικά ταξίδια είναι εφικτά, ενώ συμπεριλαμβάνει και άλλους γαλαξίες πέρα από τον Γαλαξία όπου βρίσκεται η Γη. Για τους μακρινούς γαλαξίες, ο χρόνος που απαιτείται για την μετάβαση είναι τόσο μεγάλος που μπορεί να εξηγήσει εύκολα την απουσία επίσκεψης στην Γη, όμως ένας αρκετά προηγμένος πολιτισμός θα μπορούσε να είναι παρατηρήσιμος από ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό του παρατηρήσιμου σύμπαντος. Ακόμα και αν τέτοιοι πολιτισμοί σπανίζουν, οι αριθμητικές πιθανότητες ύπαρξης τους είναι τόσο μεγάλες ώστε υποδεικνύουν πως θα πρέπει να έχουν υπάρξει κάπου κάποτε κατά την ιστορία του σύμπαντος, και καθώς θα μπορούν να ανιχνευτούν από μακρινές αποστάσεις, τότε θα πρέπει να είναι σε θέση και η Γη να τους ανιχνεύσει. Είναι άγνωστο εάν το παράδοξο είναι ισχυρότερο για τον Γαλαξία ή συνολικά για ολόκληρο το Σύμπαν.
Πιθανές εξηγήσεις του παραδόξου
1) Δεν είναι εφικτό
Η εξωγήινη ζωή είναι σπάνια ή δεν υπάρχει
Όσοι πιστεύουν πως η νοήμων εξωγήινη ζωή είναι σχεδόν απίθανο να υπάρχει, υποστηρίζουν πως οι αστρονομικές και γεωχημικές συνθήκες που απαιτούνται για την ανάπτυξη και εξέλιξη της ζωής είναι πάρα πολύ σπάνιες, ή έχουν κάνει την εμφάνιση τους μόνο στην Γη. Η θεωρία αυτή ονομάζεται υπόθεση της σπάνιας Γης και υποστηρίζει πως η Γη δεν είναι τυπικός πλανήτης, αλλά εξαιρετικά ασυνήθιστος κάθως η ζωή φαίνεται πως υπάρχει μόνο σε αυτόν.
Δεν έχουν υπάρξει άλλα νοήμοντα όντα
Αν υπάρχει σύνθετη ζωή στο σύμπαν και είναι κοινή (π.χ. ζώα αντί για απλώς βακτήρια), τότε η ύπαρξη νοημοσύνης είναι πολύ σπάνια ή δεν υπάρχει (εξωγήινος πολιτισμός), καθώς δεν έχει ανιχνευθεί κανένα σημάδι από τέτοιους υποθετικούς πολιτισμούς.
Δεν διαθέτουν προχωρημένη τεχνολογία
Αν υπάρχει νοήμων εξωγήινη ζωή η οποία μπορεί να αναπτύξει πολιτισμό, τότε ο πολιτισμός τους είναι πρωτόγονος και δεν διαθέτει δυνατότητες επικοινωνίες εκτός των φυσικών ορίων του πλανήτη τους, έτσι ο εντοπισμός τους είναι πάρα πολύ δύσκολος. Ως ενίσχυση του επιχειρήματος αυτού παρατηρείται πως κατά την διάρκεια της συνολικής ιστορίας της Γης, έχει υπάρξει μόνο ένα είδος το οποίο είναι ικανό για διαστημικά ταξίδια και ραδιοτεχνολογία.
2) Όλες οι μορφές νοήμονος ζωής αυτοκαταστρέφονται
Πυροδότηση πυρηνικού όπλου
Οι τεχνολογικοί πολιτισμοί συνήθως ή πάντα αυτοκαταστρέφονται πριν ή αφότου αναπτύξουν ικανότητες ραδιοτηλεπικοινωνιών ή διαστημικής πτήσης. Το 1966 οι αστροφυσικοί Καρλ Σάγκαν και ο Ιωσήφ Σκλόβσκυ υπέθεσαν πως οι τεχνολογικοί πολιτισμοί τείνουν να καταστρέφουν τον εαυτό τους εντός ενός αιώνα από την ανάπτυξη ικανότητας επικοινωνιών στο διάστημα ή καταφέρνουν να ελέγχουν τις αυτοκαταστροφικές τους τάσεις και επιζούν για δισεκατομμύρια χρόνια.
Εξαφανίζονται από φυσικά αίτια
Η ζωή στο σύμπαν πολύ συχνά μπορεί να εξαφανίζεται από φυσικά αίτια όπως εκρήξεις ηφαιστείων, αλλαγές θερμοκρασίας, ή αστρονομικά αίτια όπως προσκρούσεις αστεροειδών και εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων, πριν κατορθώσει να φτάσει σε επίπεδο επικοινωνίας με άλλα είδη εκτός του πλανήτη της.
Οι αποστάσεις είναι πολύ μεγάλες
Η ύπαρξη πολιτισμών οι οποίοι διαθέτουν τεχνολογία είναι πιθανή, ωστόσο οι αποστάσεις που μεσολαβούν μεταξύ διαφόρων πολιτισμών στο σύμπαν είναι πάρα πολύ μεγάλες και δεν μπορεί να υπάρξει η αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ πολιτισμών. Ακόμα και εάν ένας πολιτισμός κατορθώσει να λάβει κάποιο μήνυμα από άλλο πολιτισμό, είναι αβέβαιο ότι ο άλλος πολιτισμός θα κατορθώσει να λάβει απάντηση στο μήνυμα ή το ότι θα εξακολουθεί να υπάρχει καν όταν θα υπάρξει απάντηση. Παράδειγμα απόπειρας επικοινωνίας μέσω αυτής της τεχνικής αποτελεί το μήνυμα του Αρεσίμπο.
3) Δεν είναι συνετό
·Η επικοινωνία είναι επικίνδυνη
Η επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών είναι πολύ επικίνδυνη, είτε για τον πολιτισμό που εκπέμπει είτε για αυτόν που λαμβάνει το μήνυμα επικοινωνίας.
Είναι στην φύση της νοήμονος ζωής να καταστρέφει τους άλλους
Οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να κάνουν κάτι τέτοιο, είναι διότι από την φύση τους θα είναι κτητικοί ή μπορεί να το ακολουθούν ως πρακτική εξάλειψης πιθανών μελλοντικών απειλών.
Είναι πολύ ακριβό να επεκταθεί κάποιος πολιτισμός στον γαλαξία
Ακόμα και αν η διαστημική εξερεύνηση και επικοινωνία με άλλους πολιτισμούς είναι εφικτή τεχνολογικά, οι πόροι και τα κόστη θα ήταν τόσο μεγάλα ώστε θα ήταν απαγορεύσιμα. Μια πιθανή εναλλακτική λύση θα ήταν η τμηματική εξάπλωση του πολιτισμού σε ομάδες, οι οποίες με τον καιρό θα ανέπτυσσαν τα δικά τους χαρακτηριστικά και πολιτισμούς, όμως θα υπήρχε ένα όριο πέρα από το οποίο δεν μπορεί να εξαπλωθεί κάποιος λόγω του κόστους που συνεπάγεται.
4) Δεν είμαστε ακόμα έτοιμοι
Ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι ακόμα (τεχνολογικά) νέος
Η τεχνολογική ικανότητα της ανθρωπότητας ως προς την ανίχνευση ραδιοκυμάτων ανακαλύφτηκε μόλις το 1937, όταν εφευρέθηκαν τα ραδιοτηλεσκόπια. Καθώς η χρονολογική διάρκεια της ύπαρξης του ανθρώπινου είδους είναι πολύ μικρή σε σχέση με τις ηλικίες του ηλιακού συστήματος, του Γαλαξία, είναι πιθανό πως χρειάζεται περισσότερος χρόνος ώστε οι άνθρωποι να ανακαλύψουν ή να ανακαλυφθούν από εξωγήινους.
Ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν παρατηρεί σωστά
Τα σήματα επικοινωνίας που εκπέμπουν οι εξωγήινοι είναι πολύ διαφορετικά σε σχέση με αυτό που αναμένουν να εντοπίσουν οι ερευνητές από την Γη, και έτσι παρότι τα σήματα αυτά μπορεί να παρατηρούνται και να καταγράφονται από το ανθρώπινο είδος απορρίπτονται ως απλός θόρυβος. Μια υποθετική εκτίμηση που έχει γίνει, είναι πως αντί για ραδιοσήματα οι εξωγήινοι ενδεχομένως να χρησιμοποιούν σήματα νετρίνων, τα οποία σήματα αν πράγματι υπάρχουν θα μπορούσαν να ανιχνευθούν από ανιχνευτές νετρίνων. Τέτοιοι ανιχνευτές υπάρχουν ωστόσο δεν χρησιμοποιούνται για την ανάλυση εξωγήινων σημάτων.
5) Μας αποφεύγουν
Οι εξωγήινοι πολιτισμοί τείνουν να απομονώνονται
Όταν οι πολιτισμοί φτάσουν σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο τεχνολογικής ανάπτυξης, δημιουργούν τα δικά τους περιβάλλοντα αδιαφορώντας για τον φυσικό κόσμο.
Είναι πολύ διαφορετικοί
Μια άλλη πιθανότητα είναι πως η εξωγήινη ζωή και σκέψη μπορεί να διαφέρει τόσο πολύ από εκείνη των ανθρώπων, ώστε οι εξωγήινοι απλώς δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον για επικοινωνία. Εναλλακτικά, ακόμα και αν αυτοί οι πολιτισμοί προσπαθούσαν να επικοινωνήσουν με τους ανθρώπους, δεν θα γινόταν αντιληπτοί καθώς η κατανόηση των μηνυμάτων θα ήταν αδύνατη λόγω της διαφορετικότητας τους.
6) Η Γη αποφεύγεται επίτηδες
Οι εξωγήινοι πολιτισμοί μπορεί να έχουν την τεχνική δυνατότητα να επικοινωνήσουν με την Γη, αλλά περιορίζονται στο να ακούνε μόνο αντί να εκπέμπουν προς την Γη (γνωστό και ως το παράδοξο του SETI).
Ανάμεσα στις πιθανές εξηγήσεις για κάτι τέτοιο, είναι και η υπόθεση του ζωολογικού κήπου, όπου κάποιο εξωγήινο είδος απλώς περιορίζεται στο να παρατηρεί κάποιον άλλο πολιτισμό χωρίς να μεσολαβεί, και χωρίς να είναι δυνατό να ανιχνευθεί από αυτούς που παρατηρεί, έτσι ώστε να επιτρέψει την αυτόνομη εξέλιξη και ανάπτυξη του. Όσοι περισσότεροι πολιτισμοί υπάρχουν όμως στο σύμπαν, τόσο πιο πιθανό γίνεται η συνθήκη αυτή να μην τηρηθεί ή να εκτελεστεί επιτυχώς.
7) Είναι ήδη εδώ
·Χωρίς να έχουν ανιχνευθεί
Είναι πιθανό πως ένας αρκετά προηγμένος τεχνολογικός πολιτισμός, θα μπορούσε να επισκεφτεί την Γη και να παραμείνει εντελώς απαρατήρητος και μη ανιχνεύσιμος.
Χωρίς να έχει ανακοινωθεί η ύπαρξη τους
Υπάρχει ένα ποσοστό του πληθυσμού στη Γη το οποίο πιστεύει στην ύπαρξη εξωγήινων. Αν και η πλειοψηφία των περιπτώσεων αυτών καταλήγουν να έχουν φυσική εξήγηση, εξακολουθούν να υπάρχουν λίγες περιπτώσεις χωρίς ικανοποιητική απάντηση, δεν θεωρείται όμως ότι αποτελούν αδιαμφισβήτητες αποδείξεις.
Επισης, υπάρχει ο ισχυρισμός πως οι κυβερνήσεις ή οργανισμοί όπως το SETI αποκρύπτουν την ύπαρξη των εξωγήινων , καθώς θέλουν να κρατήσουν για το δικό τους όφελος την γνώση που οι πολιτισμοί αυτοί έχουν και να έχουν τον υπόλοιπο πληθυσμό στην Γη υπό έλεγχο.
Επίλογος
Το πιο προφανές είναι ότι είμαστε μόνοι και η Γη είναι μοναδική στη ύπαρξη ζωής. Τα μεγάλα διαστρικά ταξίδια είναι ακατόρθωτα για εμάς και η πιθανότητα ύπαρξης ζωής σε άλλους πλανήτες/ηλιακά συστήματα αναπόφευκτα θα καταστραφεί μέσω των πυρηνικών όπλων ή της τεχνητής νοημοσύνης ή της υπερθέρμανσης του πλανήτη ή κάτι άλλο. Επίσης, μπορεί να μην αναζητούμε το σωστά σημάδια επαφής ή ίσως μας κρατούν σκοπίμως στο σκοτάδι μέχρι να είμαστε έτοιμοι να ενταχθούμε στη γαλαξιακή κοινότητα. Οι πιθανότητες είναι ατελείωτες και αναμφίβολα η αναζήτηση θα συνεχιστεί για πάντα ή...μέχρι να βρούμε εξωγήινους!